ایران ابتکار عمل را به دست گیرد| راهکارهای مهار قطعنامه شورای حکام
پس از اقدامات کنش و واکنشی ایران و شورای حکام در هفته گذشته باید دید به کار گیری هرگونه تصمیمی از جانب هر دو طرف چه آینده‌ای را رقم خواهد زد؟
قطعنامه شورای حکام علیه ایران سرانجام چهارشنبه‌شب به تصویب رسید. ایران نیز در واکنش به تصویب این قطعنامه طی دو مرحله چندین دوربین فراپادمانی را قطع کرد.
پس از اقدامات کنش و واکنشی ایران و شورای حکام در هفته گذشته باید دید به کار گیری هرگونه تصمیمی از جانب هر دو طرف چه آینده‌ای را رقم خواهد زد؟
بر اساس گزارش دنیای‌اقتصاد، قطعنامه ۱۹ ژوئیه ۲۰۲۰ در زمان دونالد ترامپ با ۲۵ رای موافق به تصویب رسید اما اکنون تعداد آرای مثبت افزایش یافته که نشان از اجماع بیشتر علیه پرونده ایران دارد.
به نظر می‌آید تهران باید سیاستی را به کار گیرد که مانع از اجماع‌‌سازی علیه کشور در پرونده‌های مختلف به ویژه پرونده هسته‌‌ای شود.
هرچند که گفته می‌شود لحن قطعنامه چندان شدیداللحن نیست و حتی زمان مشخصی را برای همکاری‌‌های ایران و آژانس تعیین نکرده است.
مساله اینجاست که تا دو نشست بعدی شورای حکام یعنی یک بازه زمانی ۳ تا ۶ ماهه، ایران باید سیاستی را در دستور کار قرار بدهد که پرونده ایران به شورای امنیت ارجاع نشود و توافقی صورت نگیرد.
ایران باید ابتکار عمل را به دست گیرد
رضا نصری، کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: «هنوز امکان احیای برجام وجود دارد اما برای تحقق این امر، ایران ابتدا باید ابتکارعمل را به دست بگیرد.»
نصری با اشاره به اینکه با تصویب قطعنامه اخیر چند اتفاق افتاده است، توضیح داد: «در وهله نخست، این فرصت برای آمریکا فراهم شده تا با توسل به سازوکارهای شورای حکام، آژانس نقشه راه ادامه مذاکرات را تعیین کند و ایران را تحت فشار تهدید ارجاع مجدد آن به شورای امنیت- این‌بار به واسطه یک سازوکار چندجانبه بین‌المللی- قرار دهد. این یعنی امروز عملا سازوکارهای آژانس در خدمت طرف مقابل ایران بر سر میز مذاکره قرار گرفته است.»
این کارشناس با اشاره به اینکه با بهره‌‌برداری آمریکا از شورای حکام، آژانس این فرصت را پیدا کرد تا تقصیر شکست احتمالی مذاکرات و تبعات آن را عملا به گردن ایران بیندازد، گفت: «تا چند ماه پیش ایران در جایگاهی قرار داشت که می‌توانست «قانون‌‌شکنی ترامپ» و پیروی بایدن از همان سیاست را مقصر شکست برجام و تضعیف رژیم عدم اشاعه معرفی کند. اما رای بالای پیش‌‌نویس قطعنامه آمریکایی-اروپایی در شورای حکام و همچنین مواضع خیلی از کشورهای دیگر در واکنش به آن نشان داد آمریکا موفق شده نوعی اجماع علیه ایران سازماندهی کند تا در صورت شکست مذاکرات از آن برای اقدامات بعدی بهره‌‌برداری کند.»
این کارشناس در نهایت تاکید کرد: «از این رو لازم است ایران دست به ابتکاری بزند که هر دو این پیامدها را در حد ممکن خنثی کند. این امر هم از طریق ارائه یک نقشه راه کاربردی و واقع‌‌بینانه و ترسیم مسیر احیای مذاکرات برای احیای برجام میسر خواهد شد.»
گام‌‌های عملی متقابل
به دنبال تصویب قطعنامه ضدایرانی وزارت امور خارجه ضمن تاکید بر اینکه این اقدام، نتیجه‌‌ای جز تضعیف روند همکاری و تعاملات ایران با آژانس در برنخواهد داشت، تاکید کرد: «همان‌گونه که قبلا نیز اعلام شده است ایران به دلیل رویکرد غیرسازنده آژانس و تصویب قطعنامه یادشده، گام‌‌های عملی متقابلی را اتخاذ کرده که نصب سانتریفیوژهای پیشرفته و غیرفعال‌سازی دوربین‌‌های فراپادمانی از جمله آنها است.»
همزمان خبرگزاری رویترز به استناد گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نوشت ایران می‌خواهد سانتریفیوژهای جدیدی را در سایت‌‌های هسته‌‌ای زیرزمینی خود نصب کند.
خبرگزاری رویترز روز چهارشنبه در خبری به استناد گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به کشورهای عضو نوشت ایران نصب سانتریفیوژهای پیشرفته IR-۶ را در تاسیسات زیرزمینی نطنز آغاز کرده است.
در گزارش آژانس اتمی که به رصد رویترز و به تایید آژانس رسیده، آمده است: «ایران نصب سانتریفیوژهای IR-۶ در آبشار واحد را آغاز کرده که پیش‌تر توسط ایران به آژانس گزارش شده بود.»
برخی تحلیل‌‌ها و کارشناسان این اقدامات اخیر ایران در مقابل اقدام آژانس را کمی سرسختانه‌‌تر توصیف کرده‌‌اند که شاید باید دلیل آن را در این جست‌وجو کرد که تهران می‌خواهد با این اقدامات کمی شدیدتر این سیگنال را به غرب ارسال کند که اگر در گام‌‌های بعدی، اقدامات تندتری انجام دهند ایران نیز آمادگی اقدامات شدیدتر را دارد.
آژانس تابع تحولات بیرونی
رحمن قهرمانپور، پژوهشگر مسائل بین‌الملل گفت: «تجربه ۱۸ ساله همکاری ایران با آژانس نشان می‌دهد آژانس بیش از آنکه مستقل عمل کند تابع رفتار و شرایط دیپلماتیک خارج از این سازمان است. در نتیجه سیاست ایران باید بر این اساس طراحی و اجرا شود که آژانس تابع تحولات بیرونی است.»
قهرمانپور افزود: «این بدان مفهوم است که ما نباید آنچه در آژانس اتفاق افتاده را اصل قرار دهیم بلکه فرعی است از اصل که همانا وضعیت حاکم سیاسی بر مساله برجام در خارج از آژانس است.»
به گفته وی هر زمان ما بتوانیم این فضای بیرون از آژانس را مدیریت کنیم بنا به تجربه می‌توانیم حتی پیچیده‌‌ترین موضوعات فنی در آژانس را نیز در زمان کوتاهی حل و فصل کنیم که نمونه آن پرونده پی‌‌ام‌‌دی یا ابعاد احتمالی نظامی است که یکی از پیچیده‌‌ترین و سخت‌‌ترین پرونده‌های فنی بین ایران و آژانس بود.
قهرمانپور تاکید کرد: «در نتیجه در سیاست ایران همواره این اصل باید مبنا باشد که فضای سیاسی و دیپلماتیک خارج از آژانس را طوری مدیریت کنیم که این سازمان تبدیل به ابزار بازی طرف مقابل نشود و اگر جانب ایران را نمی‌گیرد که معمولا نیز همین‌طور است حداقل به صورت کامل طرف کشورهای غربی نباشد و تاحدودی استقلال عمل خود را حفظ کند.»
به گفته این کارشناس، با توجه به اینکه در ترکیب شورای حکام و اعضای آژانس، کشورهایی حضور دارند که خواهان حفظ رویکرد مستقل آژانس هستند، این رویکرد ایران می‌تواند تاحدی مورد حمایت این کشورها باشد.
قهرمانپور ادامه داد: «بنابراین ایران باید از یک سو مساله اصلی‌‌اش را خارج از آژانس حل کند و در داخل آژانس نیز بتواند از دسته‌بندی‌‌های موجود استفاده کرده و کشورهایی را که خواهان رویکرد مستقل و فنی این سازمان هستند با خود همراه کند. این اقدام تاحدی می‌تواند قدرت چانه‌زنی ما را درون آژانس افزایش دهد.»
آمریکا هنوز برجام را می‌خواهد
عبدالرسول دیوسالار، استاد علوم سیاسی دانشگاه کاتولیکا گفت: «در مقایسه واکنش اروپا و آمریکا یعنی واکنش سخت‌‌تر و جدی‌‌تر بروکسل نسبت به واشنگتن، این فرضیه تقویت می‌شود که شاید هنوز آمریکا علاقه‌‌اش را به برجام از دست نداده و در این زمان باقی‌‌مانده تلاش‌‌هایی برای احیای برجام صورت دهد.»
دیوسالار افزود با توجه به این مفروضات، باوجودی‌که برخی موانع احیای برجام تشدید شده، اما امکان بازگشت به آن هنوز وجود دارد و فعلا نمی‌توان گفت که دوره برجام به پایان رسیده است.
وی با اشاره به اینکه ریسک گسترش بحران نیز افزایش یافته، توضیح داد: «در این بین یک سناریو گسترش شدید بحران است.»
استاد دانشگاه درباره احتمال توافق موقت در این مقطع نیز گفت: «من این گزینه را محتمل نمی‌دانم و فکر می‌کنم با توجه به پیشرفت‌های برنامه هسته‌‌ای ایران، انگیزه‌‌ای برای یک توافق موقت نه در ایران و نه در داخل اروپا و در آمریکا وجود ندارد.»
دیوسالار درباره سناریوها نیز در نهایت تاکید کرد: «یا به سمت بحران بیشتر می‌‌رویم یا طی یک ماه آینده توافق برجام احیا خواهد شد.»
