در برنامه شبکه سایه‌ها مطرح شد؛
متولیان فرهنگ به هیچ نهادی پاسخگو نیستند/لزوم جهاد تبیین در جنگ روایت‌ها
محمد اسماعیلی از عملکرد متولیان فرهنگی کشور و عدم پاسخگویی آنها درباره بودجه دریافتی انتقاد کرد و محسن همتی نژاد راهکار جنگ روایت‌های امروز را در جهاد تبیین دانست.
نفوذ و تلاش برای ازبین‌بردن سبک زندگی ایران اسلامی از مهم‌ترین اهداف دشمن غربی است. در این فرایند تلاش بر آن است ضمن تخریب ارزش‌ها، سنن، باورهای تاریخی و دینی ملت ایران نظام خانواده به‌عنوان مهم‌ترین و مقدس‌ترین نهاد اجتماعی انسان ایرانی را تخریب نماید. از همین رهگذر، نزدیک به ۳۰۰ شبکه فارسی‌زبان عمدتاً بر عرصه فرهنگی تمرکزیافته و هزاران وبگاه اینترنتی در فضای مجازی در پی تغییر فرهنگ و شیوه زندگی ایرانیان هستند. در نفوذ فرهنگی تلاش بر آن است که انسان ایرانی از گذشته و سنت‌های تاریخی خود دچار دل‌زدگی نماید و آینده و پیشرفت خود را جز در مسیر غربی شدن از هر نوع آن پیدا نکند. طبعاً تکرار مکرر این فرمول در شبکه‌های ماهواره‌ای، مجازی و اجتماعی که حامل آسیب‌های بسیار ویرانگری است موجب تعمیق نفوذ فرهنگی، بی‌هویتی و در نهایت وابستگی به هویت بیگانه می‌شود که مطلوب و هدف جریان پشت پرده نفوذ فرهنگی است.
در این بستر لازم است تا ضمن شناخت کافی از ابعاد، انواع و شیوه و شگردهای نفوذ فرهنگی دشمن، جامعه ایرانی از جمله نسل‌های جوان و نوپا را از منظر فرهنگی تقویت نمود تا تأثیرگذاری مخرب این زرادخانه‌های تهاجم فرهنگی بر هویت و سنن ایرانی را تقلیل داد. ازاین‌رو این قسمت از برنامه «شبکه سایه‌ها» به موضوع نقش ماهواره و فضای مجازی در نفوذ فرهنگی و تعمیق آن در جامعه می‌پردازد. در این برنامه دکتر محسن همتی نژاد، کارشناس حوزه رسانه و دکتر علی‌محمد اسماعیلی، کارشناس مسائل سیاسی و رسانه به گفتگو و مباحثه پرداختند که مشروح آن را می‌خوانید؛
** آقای اسماعیلی نقش ماهواره‌ها در بروز اتفاقاتی مانند تغییر سبک زندگی و... چه میزان است و از نظر شما شبکه‌های ماهواره‌ای تا چه حد بر زندگی ما تأثیر گذاشته‌اند؟
متأسفانه برنامه‌های دشمن در شبکه‌های ماهواره‌ای به شبکه‌های اجتماعی منتقل می‌شود یعنی این دو بخش در حال یکپارچه شدن هستند و مرزهای آن در حال ازبین‌رفتن است.
* شبکه‌های ماهواره‌ای و افزایش بزهکاری
درباره میزان موفقیت شبکه‌های ماهواره‌ای باید به دادگاه‌ها، مدارس و بازار مراجعه کنیم. افزایش میزان طلاق در جامعه، کاهش ازدواج و حتی بسیاری از کلاهبرداری‌ها و بزهکاری‌ها ناشی از تغییر سبک زندگی است چرا که ماهواره‌ها همواره زندگی تجملی و آن‌چنانی را نمایش می‌دهند و یک حرص و طمع در جامعه برای رسیدن به آن سطح زندگی ایجاد می‌شود و به همین دلیل افراد تلاش می‌کنند تا از هر راهی که ممکن است به آن سبک زندگی تجملی برسند. باید بپذیریم که میان یک جنگ تمام‌عیار هستیم و این جنگ بی‌رحمانه در حال گرفتن تلفات از ماست. متأسفانه ما آن‌طور که باید در برابر این تهاجم آرایش خوبی نداریم و در بسیاری از مواقع به اصلاح گارد بسته نداریم و متحمل ضربات سنگین می‌شویم.
* رسانه‌های تصویری و مجازی مکمل یکدیگرند
** آقای همتی نژاد، باتوجه‌به گستردگی گوشی‌های موبایل نسبت به ماهواره‌ها، از نظر شما این موضع تا چه میزان برای ما در حوزه سبک زندگی هزینه ایجاد کرده است؟
ما نمی‌توانیم عدد دقیقی از تعداد ماهواره‌های موجود در کشور داشته باشیم یعنی درباره چیزی صحبت می‌کنیم که شاید در آمارهای رسمی فراگیری آن مشخص و بارز نباشد. همین موضوع سبب می‌شود ما در تدوین استراتژی‌های خود دچار اشتباه شویم. از سوی دیگر برای روشن شدن بحث باید درباره مصرف رسانه‌ای سخن بگوییم. در سال‌های اخیری تغییراتی در این حوزه اتفاق افتاده است. قبلاً تلویزیون یا کتاب، سهم بیشتری داشتند اما امروز گوشی‌های تلفن همراه سهم بیشتری دارند یعنی در ۸ ساعت مصرف رسانه‌ای، نزدیک به ۱/۲ مربوط به کامپیوترهای شخصی، ۶/۱ تلویزیون و ۷/۱ مربوط به گوشی‌های هوشمند و بقیه مربوط به سایر رسانه‌ها و پلت فرم‌هاست. همچنین تولید و توزیع محتوا هم مطرح است که در سال‌های اخیر دستخوش تغییراتی شده است.
ما در رسانه‌های داخلی چندین مزیت داریم، نخست این که مردم را داریم یعنی هر آن اراده کنیم می‌توان با مردم ارتباط دوسویه برقرار کنیم. دوم کارشناسان هستند. با بررسی کارشناسان در شبکه‌های ماهواره‌ای می‌بینیم که تعداد آنها محدود بود و در شبکه‌های دیگر مهاجر بودند یعنی در شبکه‌های مختلف حاضر می‌شدند اما اکنون می‌بینیم از نقاط مختلف دنیا با کارشناسان ارتباط می‌گیرند. نکته سوم، مسئولین هستند. زمانی که یک خبر در رسانه‌های داخلی منتشر می‌شد مسئولین به رسانه‌ها پاسخگو بودند اما امروز می‌بینیم زمانی که شبکه‌های ماهواره‌ای خبری را منتشر می‌کنند مسئولین نسبت به آن واکنش نشان می‌دهند و درباره آن صحبت می‌کنند. مزیت دیگر نوع انتشار است یعنی در دسترس و آسان بودن. مزیت دیگر مرجعیت رسانه‌ها یا سرعت رساندن و دقت خبر است؛ بنابراین در حال حاضر رسانه‌ها، موضوعی را در شبکه‌های تلویزیونی مطرح می‌کنند و برجسته‌سازی و بزرگ‌نمایی آن را در فضای مجازی پیگیری می‌کنند یا برعکس برخی از موضوعاتی که در بستر فضای مجازی در حال انجام است برجسته می‌شود و مسائل قابل‌بحث به بستر ماهواره‌ای امتداد پیدا می‌کند. اصطلاحاً رسانه‌ها در پلت فرم‌های مختلف نقش مکملی دارند.
* جهانی‌سازی محتوا شرط تأثیرگذاری است
** آقای همتی نژاد، پرسش من این است که میزان اثر این رسانه‌ها چقدر است؟
میزان اثر رسانه‌های معاند به‌اندازه رسانه‌های داخلی است. درواقع ما صاحب رسانه‌ای هستیم که از قدرت انتشار برخورداریم و تمام مزیت‌های عنوان شده را داریم. اگر تولید محتوای غنی داشته باشیم می‌توانیم موفق باشیم. برای این منظور باید محتوای تولید شده را جهانی‌سازی کرد و زیرساختی را ایجاد کرد که از آن بتوان نتیجه‌گیری کرد یعنی بر روی مخاطب تأثیرگذار باشد تا رفتاری که رسانه برای کاربر تعریف کرده است انجام دهد و این همان تغییر سبک زندگی است.
** اجازه بدید از سخنان شما درباره گوشی‌های تلفن همراه و کامپیوترهای شخصی (PC) انتقاد کنم. آنچه که مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که آمارهای فوق اشتباه است. در سایت‌هایی که مرجعیت آمار ورود و خروج اینترنت هستند، اعداد حکایت از این دارند که بالای ۸۰ درصد ورودی‌ها مربوط به تلفن همراه و کمتر از ۲۰درصد از PC است که بخش زیادی از آن هم به ادارات مربوط می‌شود.
بله با توضیح شما حرف بنده نقض نمی‌شود. تأکید من بر این موضوع بود که مصرف رسانه‌ای تغییر پیدا کرده است یعنی مصرف رسانه‌ای مخاطب از تلویزیون و رادیو به نوع سکوها و فضای الکترونیک گرایش پیدا کرده است. درواقع در حال حاضر بحث ورودی اینترنت (تلفن همراه یا رایانه شخصی) نیست بلکه موضوع این است که بستر فضای مجازی از آنالوگ یا شبکه دریافت ایستگاه‌های زمینی، منطقه‌ای و لوکال (محلی) به دسترسی‌های جهانی تبدیل شده است.
* ارزیابی عملکردی در حوزه جنگ نرم نداریم
** در دنیای امروز ماهواره‌ها به مرکز تولید محتوا تبدیل شده‌اند اگرچه شاید گستردگی آن محل بحث باشد. آقای اسماعیلی سؤال این است که ما در برابر این گستردگی چقدر محافظ داریم و می‌توانیم در برابر تولید محتوای ماهواره‌ها و فضای مجازی مقابله کنیم؟
ریشه بحث به تهاجم فرهنگی و شبیخون و ناتوی فرهنگی بازمی‌گردد که مقام معظم رهبری در سال‌های گذشته به آن اشاره کردند و همیشه در این حوزه پیشرو بوده‌اند اما متأسفانه ما این موضوعات را جدی نگرفته‌ایم و هر بار که ایشان درباره هجوم نرم هشدار داده‌اند ما واکنش مناسب را نداشته‌ایم. به‌صراحت و شفافیت باید بگویم ما هیچ ارزیابی عملکردی در حوزه دستگاه‌های مسئول در کشور نداریم. در جنگ سرد که دو طرف در مقابل هم صف کشیده‌اند عملکردهای طرفین به‌سرعت سنجیده و واکنش مناسب در زمان درست صورت می‌گیرد اما در حوزه نبردهای نوین شناختی و نرم ما چه میزان به محتوای تولید شده توجه داریم که به مخاطب می‌رسد یا خیر. متأسفانه هیچ یک از دستگاه‌هایی که در حوزه فرهنگی و محافظت از فرهنگ کشور وظیفه دارند و متولی آن هستند درباره عملکرد خود به هیچ بخشی پاسخگو نیستند. گویا برای ما مهم نیست مردم ماز سوپرمارکت محل خرید می‌کنند. جای بحث‌های این‌چنینی نباید فقط در رادیو گفت‌وگو باشد، بلکه تمام رسانه‌ها و دستگاه‌های کشور باید این موضوع را موشکافانه و دقیق مورد بررسی قرار دهند. به نظر می‌رسد رسانه‌ها به‌ویژه رسانه ملی باید حضوری پررنگ‌تر در این بخش داشته باشند و از دستگاه‌هایی که به این منظور بودجه دریافت می‌کنند پرسش کنند.
* دشمن نیروهای خود را در مقصد تربیت می‌کنند
** آقای همتی نژاد، از نظر شما برای مقابله با جنگ نرم دشمن، گزاره نخست یعنی فیلتر و مسدودکردن مؤثرتر است یا تولید محتوای فاخر در بستری که در اختیار داریم؟
مقام معظم رهبری راه را به‌صورت روشن برای ما نشان داده‌اند. ایشان از جهاد تبیین و جنگ روایت‌ها صحبت می‌کنند و به همه فراخوان داده‌اند تا به میدان جنگ با دشمن وارد شوند چرا که می‌دانند در حال حاضر دشمن نیروهای خود را از راه کانال‌های ماهواره‌ای و فضای مجازی، در مقصد تربیت می‌کند. بری مقابله با این هجمه‌ها در گام نخست باید دشمن‌شناسی کنیم.
* دلیل تأکید رهبری بر روایت اول
در سال‌های اخیر شگردهای دشمن و رفتار شبکه‌ای طرف مقابل را شناخته‌ایم و درباره چگونگی استفاده آنها از آرشیو، دفاع آنها از یکدیگر یا شیوه حمله، وضعیت مکمل می‌دانیم اما موضوعی که در این حوزه اهمیت زیادی دارد تولید و توزیع درست محتواست، به همین دلیل رهبری بر روایت اول اشاره دارند و بر حضور به‌موقع در جنگ روایت‌ها تأکید می‌کنند. به‌عنوان‌مثال درباره دفاع مقدس چه میزان تولید و توزیع خوب داریم؟ در گذشته رسانه‌های معاند از آرشیو تصاویری را پخش می‌کردند، اکنون از تصاویر خودمان استفاده می‌کنند و برنامه‌هایی را می‌سازند و پخش می‌کنند. باید خود را باور داشته باشیم و بدانیم که مزیت‌های خوبی در حوزه رسانه داریم. گارد گرفتن در برابر آنچه که آنها ارائه می‌دهند موضع انفعالی است. درحالی‌که باید در شرایط فعلی باید از لاک دفاعی خارج شویم و به تهاجم برسیم. در میدان نبرد باید جنگید چرا که اگر آن را خالی کنیم، اعتقادات، سبک زندگی، آینده نسل آینده که قوه کار، حرکت و علم جامعه هستند را از دست خواهیم داد.
* شگردهای رسانه‌های معاند در تولید محتوا
** آقای همتی نژاد رسانه‌های معاند در این حوزه از چه تکنیک‌هایی استفاده می‌کنند؟
یکی از شیوه‌های اصلی آنها تولیدات با حداکثر غافلگیری است یعنی به حدی پیام و محتوا تولید می‌کنند که شما نمی‌توانید تصمیم بگیرید که کدام پیام اشتباه و کدام‌یک درست است، درواقع قدرت تفکر را از مخاطب می‌گیرند و وضعیت «سرگیجه» را از طریق کمیت سازی پیام ایجاد می‌کنند.
روش دیگر این رسانه‌ها، وضعیت مکمل است. در این شیوه با استفاده از صوت، تصویر، مولتی پلت فرم‌ها یا انواع رسانه‌های دیداری و شنیداری و محتوایی که در اختیار مخاطب قرار می‌دهند، پدیده «غیرممکن سازی اشراف کامل اطلاعات» را رقم می‌زنند یعنی به مخاطب القا می‌کنند که اطلاعاتی در اختیار دارند که دست‌اول است و ما درباره آن اشراف کامل داریم و در اختیار تو به‌عنوان مخاطب قرار می‌دهیم. ایجاد روش نوین جمع‌آوری اطلاعات که بخشی از آن مربوط به ارتباط دوسویه با مخاطب است یعنی مخاطب هم در یک رابطه متقابل، برای رسانه محتوا تولید می‌کند.
* فیلترینگ جز روش‌های سنتی است
** آقای اسماعیلی نظر شما درباره شیوه مقابله با این هجمه‌ها در حوزه تولید محتوا چیست؟
باید توجه داشته باشیم که بازی رسانه‌ها وارد مرحله بسیار پیچیده شده است و نمی‌توان با بازیکنان سابق و روش‌های سنتی وارد بازی شد. ادبیات فیلترینگ و مسدودسازی نسبت به سال‌های گذشته تغییر کرده است یعنی اگر مسدودسازی هوشمندانه نباشد ضرر آن بیش از نفعش خواهد بود. به‌عنوان‌مثال سایت مستهجن را باید فیلتر کرد اما محتوایی که مسدود می‌شود و دشمن آن را در اختیار مخاطبان ما قرار می‌دهد مانند این است که ما خودمان را فیلتر کرده‌ایم. سخن آخر این که اگر نخبگان کشور دور میز تصمیم‌گیری‌های حساس این حوزه باشند نتیجه‌گیری بهتری خواهیم داشت.
گفتنی است، رادیو گفت‌وگو می‌کوشد در قاب مجموعه برنامه «شبکه سایه‌ها» خط نفوذ در کشور را مورد بررسی و تبیین قرار بدهد. در این برنامه مبانی نفوذ، جریان‌شناسی، ابعاد، آثار و راه‌های مقابله با آن تشریح می‌شود. از مجرای این کوشش، دست‌کم مخاطبان این رسانه، نسبت به شاخص‌های مختلف شناخت عرصه‌ها، مجاری و ابعاد نفوذ آشناتر خواهند شد و نوعی آگاهی‌بخشی اجتماعی در مقابله با جریان نفوذ در جامعه شکل خواهد گرفت.
شبکه سایه ها پنج شنبه ها ساعت 13:30 از رادیو گفت و گو موج fmردیف 103.5 مگاهرتز به روی آنتن می رود. فریدون ماهر تهیه کننده، عاطفه علی پور نوذری هماهنگی و مصطفی صادقی کارشناس مجری این برنامه هستند.