یارانه ای که دولت را خسته می کند + جزئیات
نظام پرداخت یارانه دولتی در ایران به صندوق اعاناتی شبیه است که ورودی چندانی ندارد اما هر لحظه خروجی‌اش با افزایش مواجه می‌شود.
پرداخت یارانه از دیرباز یکی از دغدغه‌های دولت ایران بوده و هست. یا سوبسید (به فرانسوی: subvention) شکلی از کمک مالی است. یارانه به یک تجارت یا بخش اقتصادی پرداخت می‌شود. یارانه به عبارت دیگر اعطاء کمک مالی به روی یک کالا یا خدمتی که به مردم داده می‌شود. یارانه جهت افزایش رفاه عمومی جامعه ایجاد شد. سیاست‌های یارانه در سال‌های پس از انقلاب همواره به عنوان یکی از سنجه‌های صعود و نزول شخصیت‌های سیاسی در میان طبقات فرودست اقتصادی کشور بوده است.
این که چگونه از کارویژه یارانه بهره بجوید فاصله طبقاتی را کم کند و این که چگونه از حجم بار تعهدات دولت کاسته شود. بدیهی است که هیچ یک از این دو هدف در نیم قرن اخیر در اقتصاد ایران تحقق نیافته و هرگز، دولت‌هایی که روی کار بودند، در مسیر اصلاح نظام یارانهای کشور، گام برنداشتند. اینک نیز بیش از یک دهه است که یارانه ماهیتی سیاسی یافته و هرکس که در انتخابات بار تعهدات مالی بیشتری برای دولت از طریق یارانه‌ها بتراشد، احتمالا با مقبولیت بیشتری مواجه خواهد شد. گسترش نیوز در گفت‌وگو با بهرنگ کمالی اقتصاددان و استاد دانشگاه، ابعاد مختلف نظام پرداخت یارانه در ایران را مورد بررسی قرار داده است.
نظام غیر هدفمند پرداخت یارانه‌ها
این استاد دانشگاه در پاسخ به پرسشی مبنی بر کارکردها کژکارکردهای نظام فعلی پرداخت یارانه‌ها در ایران اظهار داشت: اگر بخواهیم با خودمان صادق باشیم، هیچ یارانهای در شرایط فعلی ایران، جز در فرمت کژکارکرد بروز و ظهور نمی‌یابد. در واقع یارانه‌های بسیار متنوعی که در کشور ما پرداخت می‌شود و چتری به فراگیری جمعیت کل کشور دارد، بسیار ناکارآمد است و یارانهای که به همه گروه‌های جمعیتی کشور تخصیص پیدا کند اصلا نباید نامش را یارانه گذاشت.
زیرا کارکرد سوبسیدها کاهش فاصله طبقاتی و برقراری عدالت دستکم در بهره‌مندی از خدمات دولتی است با این حال، این موضوع در کشور ما از یک ترم اقتصادی عبور کرده و به جولانگاه منازعات و رقابت‌های سیاسی میان جناح‌های مختلف بدل شده است. در چنین شرایطی، هدفمند کردن یارانه‌ها جز در سخن محقق نخواهد شد. دولت حاضر، با شعار عبور مردم از یارانه‌ها پس از توانمندسازی اقتصادی روی کار آمد اما اکنون تعهدات یارانهای که این دولت به دولت بعدی تحویل خواهد داد، بسیار بیش از تعهداتی است که تحویل گرفته است.
بهرنگ کمالی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که حجم تعهدات دولت در پرداخت‌های فعلی چه کسری از کل تولید ناخالص داخلی است، خاطرنشان ساخت: دولت در ایران به دو شکل از تعهدات یارانهای پایبند است و این پرداخت‌ها دو شکل نقدی و غیرنقدی دارند. در پرداخت‌های غیرنقدی نیز دو شکل متفاوت وجود دارد: نخست پرداخت‌های جاری نظیر هزینه‌های آموزش رایگان پایه و آکادمیک و طرح‌های درمانی و دومین شکل نیز پرداخت‌های جاری ناشی از تعهدات جاری دولت به حامل‌های انرژی و پرداخت‌های ارزی است.
به گواه آمار رسمی سازمان برنامه و بودجه، حجم یارانه‌های پنهان که عمدتا صرف حامل‌های سوخت می‌شوند، از ۱۳۰۰ میلیارد تومان فراتر رفته است که باتوجه به قیمت دلار بیش از ۸۷ میلیارد دلار می‌شود. این در حالی است که این رقم حدود ۴۰ درصد از بودجه کل کشور بیشتر است و تنها یک منبع برای این رقم وجود دارد: بدهی و در نتیجه کسری بودجه! راهکار جبران کسری عملیاتی بودجه در ایران نیز همواره به استقراض از بانک مرکزی و چاپ پول منتج می‌شود که درواقع به جای ارزان کردن زندگی برای مردم، از طریق تورم باعث گران شدن زیست اقتصادی عمومی در کشور خواهد شد.
یارانهای برای ایجاد فساد!
وی افزود: یارانه‌های مستقیم نقدی نیز نظیر یارانه ماهانه و یارانه معیشتی و مواردی از این دست در میان تعهدات جاری قوه مجریه وجود دارند که بسیار رقم ناچیزتری را در قبال یارانه‌های پنهان در بر می‌گیرند و کمترین حد فساد را در قیاس با یارانه‌های دیگر و از جمله یارانه ارزی خواهد داشت که بدون توجه به قیمت دلار در بازار و تورم فزاینده، نرخ ارز ترجیحی همچنان با مبلغ چهار سال پیش تفاوتی نکرده است.
این اقتصاددان در پایان یادآور شد: تنها راه اصلاح وضعیت فعلی، آزادسازی قیمت حامل‌های انرژی است به شکلی که انحصار تولید و توزیع و واردات در کشور از کنترل دولت خارج شود و بخش خصوصی با انگیزه کسب سود وارد این حوزه شود. در غیر این صورت، کشور به بن‌بست کامل پولی خواهد رسید
