علت نفخ شکم چیست؟ | پیشگیری و روش‌های درمان غذایی و دارویی

نفخ شکم یکی از مشکلات شایع بین مردم است. نفخ شکم یک فرآیند طبیعی است که هر کسی در طول روز آن را تجربه می‌کند. هرچند عوامل مختلفی وجود دارند که باعث تشدید نفخ شکم می‌شوند و آن را از یک عمل طبیعی به مشکل تبدیل می‌کنند. در حالت عادی نیازی نیست که نگران نفخ شکم شوید اما گاهی باید برای کنترل و درمان نفخ شکم به دکتر گوارش مراجعه کنید.

نفخ شکم چیست؟

نفخ (Flatulence) یک فرآیند بیولوژیکی است. بیشتر افراد اینطور فکر می‌کنند که نفخ شکم بعد از غذا تنها دلیل به وجود آمدن این مشکل است در حالی که نفخ شکم در پریودی یا بعد از آن یا نفخ شکم در بارداری، یکی از عمده دلایل به وجود آمدن باد در شکم است. به طور کلی نفخ به دلیل تجمع گاز در دستگاه گوارش به وجود می‌آید. نفخ می‌تواند به ناراحتی شکمی منجر شود. البته گاهی برخی از افراد علائمی مثل بزرگی شکم، چربی بیش از حد دیواره شکم، تجمع مایع داخل شکم و تومورهای شکمی را به اشتباه نفخ توصیف می‌کنند. 

البته این خروج گاز به وضعیت فرد پس از غذا نیز بستگی دارد. مثلا کسانی که بلافاصله بعد از صرف غذا می‌خوابند، مقدار بیشتری گاز وارد روده‌هایشان می‌شود و در نتیجه دفع گاز بیشتری دارند. نفخ شکم بعد از غذا از عمده دلایل ایجاد این پدیده در بدن است اما علاوه بر آن، گاهی دلایلی مثل اضطراب، استعمال سیگار، جویدن آدامس، سریع خوردن غذا یا صحبت در حین میل کردن غذا نیز باعث ایجاد نفخ می‌شوند. نفخ شکم می‌تواند ناشی از فرآیندهای طبیعی بدن باشد. گاهی هم ممکن است در اثر بیماری‌های درگیرکننده دستگاه گوارش نفخ ایجاد شود. برخی از مهم‌تین دلایل نفخ شکم عبارتند از:

رژیم غذایی نامناسب

برخی از غذاها بیشتر از هر ماده غذایی دیگری باعث نفخ می‌شوند. مصرف بیش از اندازه گوشت، مرغ و ماهی تخم مرغ، سبزیجات مانند کاهو، گوجه فرنگی، کدو سبز و بامیه، میوه‌هایی از قبیل انگور، انواع توت‌ها، گیلاس، آووکادو و زیتون، کربوهیدرات‌هایی مانند نان بدون گلوتن، نان برنج و برنج و انواع حبوباتی مثل عدس، نخود و لوبیا در سبد غذایی، باعث ایجاد نفخ می‌شود. 

سندرم روده تحریک‌پذیر

شایع‌ترین علت نفخ سندرم روده تحریک‌پذیر یا کولیت‌های عصبی است. از آنجا که سیستم روده‌ای با اعصاب روده‌ای کنترل می‌شود کولیت‌های عصبی و روده تحریک‌پذیر با استرس روانی در ارتباط است.

در صورتی که سیستم اعصاب روده و معده عملکرد مناسب نداشته باشد. تحت تأثیر واکنش‌های محیطی، حرکات روده دچار مشکل می‌شود و دردهای شکمی همراه با اسپاسم‌های شدید بروز می‌کند. همچنین استرس‌های محیطی ممکن است سبب ایجاد اسهال و یبوست شوند که یکی از علائم آن معمولاً ایجاد نفخ است.

رشد بیش از حد باکتری‌‌ها در معده یا روده کوچک

عفونت‌های روده‌ای یکی دیگر از علل نفخ است. رشد بیش از حد باکتری‌ها در داخل روده و یا معده مانند هلیکوباکترپیلوری و برخی بیماری‌های انگلی باعث ایجاد نفخ می‌شوند. گاهی اوقات غذا قبل ازینکه هضم و جذب شود؛ توسط باکتری‌ها مصرف می‌شود و تولید گاز افزایش پیدا می‌کند.

آثار بد نفخ شکم

جویدن آدامس یا مکیدن آبنبات و مصرف سیگار

جویدن آدامس یا مکیدن آبنبات سفت می‌تواند راه مناسبی برای کاهش وزن یا ترک سیگار باشد؛ اما استفاده از آن‌ها مقدار زیادی هوا وارد معده می‌کند.

نزدیک بودن زمان مصرف وعده غذایی شام با ساعت خواب

دراز کشیدن فرآیند هضم غذا را مختل می‌سازد. در صورتی که با معده سنگین به خواب روید دستگاه گوارش نمی‌تواند به سرعت مواد خوراکی را هضم کند و هنگام صبح با مشکل نفخ معده از خواب بلند می‌شوید.

 یبوست

اگر دچار یبوست هستید باید درمان شوید، اما مکمل‌های دارای فیبر مثل پسیلیوم (برای درمان یبوست) می‌توانند نفخ شما را بدتر کنند.

 مصرف برخی از داروها

مصرف برخی از داروها از جمله آنتی بیوتیک‌ها و مسهل‌ها باعث ایجاد نفخ می‌شوند.

نفخ شکم قبل از پریودی

استفاده از داروهای گیاهی ضد نفخ

سرعت زندگی در عصر مدرن، افراد را مجبور می‌کند تمام کارهای خود را شتاب‌زده انجام دهند. هنگام غذا خوردن اغلب مقداری هوای تولیدکننده گاز معده نیز بلعیده می‌شود. همین امر موجب باد کردن معده می‌شود. هرچه سریع‌تر غذا بخورید هوای بیشتری می‌بلعید. با این حال هوای محبوس شده در معده تنها دلیل بروز نفخ معده نیست. زمانی که سریع غذا می‌خوریم، خوردنی‌ها به خوبی جویده نمی‌شوند و این وضعیت موجب می‌شود قطعات بزرگتری از غذا به معده وارد شوند و هضم آنها مدت زمان بیشتری طول بکشد؛ این وضعیت نیز به نوبه خود به نفخ معده کمک می‌کند.

عادت به مصرف نوشابه و نوشیدنی‌های صنعتی

مصرف نوشابه موجب می‌شود معده ورم کند. چرا که حاوی شیرین‌کننده‌های مصنوعی است که قابل هضم نیستند. اگر نوشابه گازدار هم باشد این وضعیت تشدید می‌شود.

مصرف زیاد نمک، خوراکی‌های رژیمی و شیرین‌کننده‌های مصنوعی

به گفته کارشناسان حتی سالم‌ترین ساندویچ‌ها نیز حاوی سدیم هستند و مصرف نمک زیاد می‌تواند عامل نفخ‌ در معده باشد. شیرین‌‌کننده‌های مصنوعی مدت زمان زیادی داخل معده می‌مانند؛ سیستم گوارشی قادر به هضم آن‌ها نیست و همین امر موجب تورم و نفخ معده می‌شود.

مصرف بیش از حد حبوبات

انواع حبوبات شامل نخود، لوبیا و عدس منبع غنی از پروتئین گیاهی به حساب می‌آیند. متأسفانه‌ کربوهیدرات‌های موجود در حبوبات غیر قابل هضم هستند. به همین دلیل نفاخ بودن از مشخصه‌های اصلی این گروه از مواد غذایی است.

علائم نفخ

اکثر مردم تجربه نفخ دارند. نفخ با باد کردن و آماسیدن شکم، احساس ‌پری و فشار در شکم پس از غذا خوردن و آروغ زدن مشخص می‌شود. درد در شکم یا پهلوها، حمله قلبی یا التهاب آپاندیسیت، از شایع‌‎ترین علائم نفخ شکم هستند. 

روش ‌های درمان خانگی نفخ شکم

نفخ معمولا مشکلی جدی برای سلامتی نیست. اما از جمله مشکلات بدنی است که اگر زیادتر از حد معمول شود، یا مشکل آفرین است یا نشان از وجود یک بیماری خاص دارد. ضمن آن که بهترین راه برای درمان نفخ شکم بعد از غذا مراجعه به دکتر گوارش است. با این حال درمان نفخ شکم در طب سنتی و به روش‌های خانگی هم قابل حصول است. بعضی از راه‌ها برای کاهش نفخ به روش خانگی عبارتند از:

 مصرف ماست و دوغ

از آنجایی که بعضی از افراد به لاکتوز حساسیت دارند، بهتر است به جای شـیر از ماست استفاده کرد. ماست غذایی از پیش هضم شده است. یعنی پروسه‌ای که در روند تهیه ماست طی شده، باعث شده تا به محض ورود ماست به بدن جذب بافت‌ها شود.

ساختمان شکر موجود در شیر، زمانی که به ماست تبدیل می‌شود کاملاً می‌شکند. همین امر از بروز نفخ و گاز معده جلوگیری می‌کند. وجود باکتری‌های زنده اسیدوفیلوس و لاکتوباسیلوس در ماست باعث کاهش شدید نفخ می‌شود.

استفاده از سبزی‌های معطر

ریختن سبزی‌های معطر روی غذا و پختن آن‌ها با غذا و یا استفاده آن‌ها در ماست مانند مقداری نعناع خشک، زنجبیل، گشنیز، گل سرخ، آویشن باعث رقیق شدن اسید معده شده و هضم غذا را راحت‌تر می‌کند.

همچنین می‌توان از جوشانده سبزی‌های معطر و استفاده از عرق آن‌ها مانند عرق نعناع، آویشن، گلپر، رزماری، زردچوبه، زیره و بسیاری دیگر از نفخ معده جلوگیری کرد. خوب است بدانید که سبزی‌های معطر، دارای اسانس‌های میکروب‌کش و ضدعفونی‌کننده هستند و قدیم که مواد ضدعفونی‌کننده و داروها موجود نبود، برای ضدعفونی دستگاه گوارش از این سبزی‌ها استفاده می‌کردند.

مصرف آب

تصور بسیاری افراد این است که هنگام نفخ معده نباید آب بنوشند، در صورتی که تصوری کاملاً اشتباه است. زمانی که آب نمی‌نوشید بدن احساس کمبود آب می‌کند، در نتیجه سعی می‌کند همان میزان آب موجود را حفظ کند. پس اگر زیاد نفخ می‌کنید، بهتر است به جای کم کردن میزان مایعات، مقدار آن‌ها را بیشتر کنید.

فعالیت روزانه و یا قدم زدن پس از صرف غذا

نحوه فعالیت روزانه شما می‌تواند در نفخ کردنتان تأثیرگذار باشد. سعی کنید هر روز به میزان کافی بخوابید و روزانه حداقل 30 دقیقه فعالیت فیزیکی داشته باشید.

 ترک سیگار

سیگار کشیدن باعث می‌شود افراد هوای بیشتری بسوزانند و همچنین می‌توانند سیستم گوارش را تحریک کند. زیاد کردن وعده های غذایی سبک و عدم پرخوری، به آرامی غذا خوردن، اجتناب از آدامس جویدن و مصرف نوشیدنی‌های گازدار، انتخاب محصولات لبنی کم لاکتوز و حذف مواد غذایی با الکل زیاد هم می‌تواند علائم نفخ را بهبود بخشد.

درمان سوءهاضمه

پیگیری و درمان مشکلات سوءهاضمه نیز می‌تواند نقش موثری در درمان نفخ داشته باشد. وقتی روند هضم به درستی انجام شود، به دنبال آن مشکلاتی چون نفخ معده نیز به وجود نمی‌آید. علاوه بر اصلاح رفتار تغذیه می‌توانید استفاده از داروهای گیاهی بهبود مشکلات هضم را نیز امتحان کنید. داروهای گیاهی در مقابل داروهای شیمیایی عوارضی ندارند و برای معده و سیستم گوارش مشکلی ایجاد نمی‌کنند. برای مشاهده لیست داروهای منتخب بهبود سوءهاضمه روی بنر زیر کلیک کنید:

چه زمانی برای درمان نفخ به پزشک مراجعه کنیم؟

در برخی موارد، نفخ بیش از حد می‌تواند منجر به مسائل دیگر مانند ناراحتی اجتماعی و تغییرات در عادات غذایی شود. نفخ اگر بر شیوه زندگی شما تأثیر بگذارد، ممکن است بر خلق و خوی شما نیز اثرگذار باشد. مهم این است که رژیم غذایی سالم را حفظ کنید. اگر مشکل نفخ تأثیر منفی بر زندگی شما داشته باشد، به دکتر گوارش خود مراجعه کنید. در اغلب موارد، تغییر رژیم غذایی و شیوه زندگی می‌تواند به کنترل بیش از حد گاز کمک کند. پزشک می تواند به کشف علت اصلی نفخ شکم کمک کند و راه‌هایی برای تسکین علائم ارائه دهد